U pravoslavnoj crkvi, monaški život se izrodio još u četvrtom vijeku. Prvi i svakako najveći i najznačajni manastir za pravoslavni srpski narod, u kojem se zamonašio i Sveti Sava, je Hilandar na Svetoj Gori. Ovaj manastir je kroz vijekove opismenjavao narod i davao episkope i poglavare srpskoj crkvi, bio i škola i bolnica i mjesto gdje su nastajala najveća umjetnička djela. Drugi i treći najvažniji duhovni centri za vjerujući srpski narod su manastiri Žiča i Pećka Patrijaršija, a potom i svi drugi manastiru po redu.
Pećka Patrijaršija
Zvanični naziv manastira Pećka Patrijaršija je Velika Sveta Svetovaznesenjska Stavropigijalna Lavra – stavropigijalna, što znači da je pod direktnom upravom patrijarha srpskog, a lavra da je manastir danas od izuzetnog značaja, nekada ranije „veliki manastir sa mnogo monaha“.
Još za života, Sveti Sava je želio da sjedište Srpske arhiepiskopije, iz manastira Žiča, prenese na neko sigurnije i skrovitije mjesto, pa je svog učenika, i kasnije nasljednika, svetog Arsenija poslao u plodnu Metohiju (metoh je inače crkveni posjed) da nađe takvo mjesto. Došavši u Pećko ždrelo, na ulazu u Rugovsku klisuru, u zapadnom dijelu Kosova i Metohije, Sveti Arsenije na temeljima crkve iz 11. vijeka, a po nekim izvorima čak i iz devetog vijeka, podiže crkvu Svetog Spasa 1230. godine, a 1250. godine Pećki manastir zvanično postaje sjedište Srpske Crkve, što je ostao do danas. Tokom bogate manastirske istorije, značajno je pomenuti da je Pećka Patrijaršija jednu od najvećih obnova doživjela u XVI vijeku za vrijeme čuvenog patrijahra Makarija i njegovog brata Mehmed paše Sokolovića, velikog vezira u Otomanskom carstvu, čijom zaslugom je institucija Srpske patrijaršije obnovljena.
Za razliku od tog trenutka, drugu polovinu XX vijeka manastir Pećka Patrijaršija dočekao je u vrlo lošem stanju. Skoro svo manastirsko imanje i posjedi, koji su kraljevskim i carskim hrisovuljma vijekovima ostavljani manastiru, oduzeti su, manastirske zgrade i konaci porušeni ili uzurpirani. Manastirska saborna crkva je bila u veoma lošem stanju, sa krovom koji je svugdje prokišnjavao.
U ovom momentu, važno je istaći da je u vrijeme djelovanja Svetog vladike Nikolaja Velimirovića (1880. – 1956.), koji je predvodio Bogomoljački pokret, započeo duhovni preporod srpskog naroda, a jedan od najvećih sabora ovog pokreta, bio je u manastiru Tavna, zadužbini kralja Dragutina, koji se nalazi na obroncima Majevice, na tromeđi između Bijeljine, Zvornika i Ugljevika, što je uticalo na to da su ovi krajevi Bosne i Hercegovine dali desetine monaha i monahinja u mnogim manastirima srpske pravoslavne crkve.
Dolazak sestrinstva iz Sandića i okoline
Po blagoslovu patrijarha Vikentija (1890. – 1958.), u skoro opustjelu Pećku Patrijaršiju, 1957. godine dolazi mlado, neveliko sestrinstvo, predvođeno monahinjom Fevronijom (rođenom Petrom Božić) iz Sandića. Sa njom je došlo još nekoliko djevojaka – njena rođena sestra, monahinja Julijana, zatim Anastasija Dakić iz Bukovice, Evgenija Perić iz Bobetinog brda itd. U to vrijeme, skoro cjelokupno sestrinstvo Pećke Patrijaršije bilo je iz okoline Brčkog. Fevronija je 1960. godine ustoličena za igumaniju, a tim činom Pećki manastir, do tada muški, postao je ženski manastir. Sestre su u manastiru zatekle starca Serafima Koprivicu, staru mati Melaniju i još dva đaka, a u manastirskoj ostavi, džak ucrvljenog brašna i vreću proklijalog krompira. Bilo im je jako teško u početku, okolina ih nije prihvatala, ali su složnošću, vrijednim radom i pobožnošću manastir obnovile, a sestrinstvo umnožile.
Glas o dobrim sestrama, monahinjama, i mladoj igumaniji Fevroniji došao je i do njihovog rodnog kraja i brzo je iz Sandića, Gredica, Stanova, Tobuta, Zabrđa i Bobetinog brda kao rijeka krenulo još mladih djevojaka put Pećke Patrijaršije. Pa tako od 1957. godine jedna za drugom u Peć odlaze djevojke, kasnije monahinje, Stefanida Rakić iz Gredica, Varvara Gatarević iz Stanova, Nina Božić, Ekterina Cvijanović i Jelena Ilić iz Sandića, Teodosija Maksić, Tekla Jović, Efrosinija i Paraskeva Dragić i Dragica Kovačević iz Tobuta, Marina Marinković iz Zabrđa, Evpraksija Marinković iz Gornjeg Ugljevika.
Osim njih, u Pećku Patrijaršiju je došlo još mnogo sestara iz raznih mjesta u Srbiji i Crnoj Gori.
Sve ispočetka
Novo veliko iskušenje nad manastirom se nadvilo 16. marta 1981. godine, kada je izbio požar na krovu konaka iz 15. vijeka, u kojem izgorjelo skoro sve što je sestrinstvo, sa mukom, steklo. Mati Fevronija sa sestrama je prvo spasavala izuzetno bogatu zbirku iz manastirske riznice. Spasavajući od vatre stare relikvije, igumanija je ostala požarom zarobljena u manastirskoj riznici. Vrata su bila zatrpana, na prozorima su bile gvozdene rešetke, a plafon je prijetio da padne svakog trenutka. Bez obzira na to, igumanija se trudila da što više relikvija, knjiga i ikona, neprocjenjive vrijednosti, spasi, izbacujući ih kroz prozor, ne mareći za svoj život. Spasio ju je monah Damaskin, koji je uspio da iščupa rešetke sa prozora. Smatra se da je požar bio podmetnut, mada zvanični izvještaj o ovom slučaju ne postoji.
Trebalo je opet sve početi ispočetka! Sve ponovo zidati, prikupljati šta je potrebno za život. Sestrinstvu je nesebično pomagao patrijah German (1899. – 1991.), kao i tadašnji episkop raško-prizrenski Pavle (1914. – 2009.), kasnije patrijarh Pavle. Osim toga što su obnovile izgorjeli, sestre su podigle još jedan, novi konak, a mnogo kasnije i jedan veliki konak za goste, kao i manastirski zvonik. Njihovim trudom obnovljen je krov na crkvi, i izvršeni konzervatorsko-restauratorski radovi, čime je zaustavljeno propadanje hrama.
Vi idite, ja neću!
Sestre su čitavog života služile i radile pod blagoslovom Presvete Bogorodice Pećke. Ipak, stradanje srpskog naroda krajem XX i početkom XXI vijeka na Kosovu i Metohiji nije zaobišlo ni Pećko sestrinstvo. Iz tog vremena poznat je događaj kada su vojnici KFOR-a došli da evakuišu sestrinstvo, a mati Fevronija je rekla: „Čitav život je Majka Božija nas čuvala, kako sada ja da ostavim Nju. Vi idite ja neću!“. Ove riječi su postale simbolom stradanja, ali i ohrabrenja, i pronijele su se čitavim svijetom. Videći vjeru i hrabrost svoje duhovne majke, sve sestre su ostale uz nju.
Mati Fevronija (1921. – 2015.) je, kao i većina pomenutih sestara, otišla na neko bolje mjesto. Ipak, ostavile su neizbrisiv trag istoriji jedne od najvećih pravoslavnih svetinja. A mi možemo samo da se pitamo, kakva bi bila sudbina Pećke Patrijaršije da nije bilo sestrinstva rodom iz okoline Brčkog?
… Nastaviće se
Dio teksta preuzet i obrađen iz monaških zapisa, uz dozvolu.
Jelena Lugonja
